Mục lục
PHÂN LOẠI
Theo nguyên do, người ta chia 2 loại chức năn thoái hóa khớp gối
2.1 THK nguyên phát
– Sự lão hóa: là nguyên nhân chính, bệnh xuất hiện muộn thường ở người sau 60 tuổi, tổn thương nhiều vị trí, tiến triển chậm và không nặng.
Bạn đang đọc: Phục hồi chức năng thoái hóa khớp gối và thay khớp gối
– Yếu tố di truyền : những yếu tố như hàm lượng collagen và năng lực tổng hợp proteoglycan ( PG ) của sụn mang tính di truyền.
– Yếu tố nội tiết và chuyển hóa : mãn kinh, đái tháo đường, loãng xương.
2.2 THK thứ phát
Đa phần là do nguyên do cơ giới. Những nguyên do này làm đổi khác đặc tính của sụn và làm hư hại mặt phẳng khớp. Bệnh gặp ở mọi lứa tuổi ( thường dưới 40 tuổi ), tổn thương một hay vài vị trí, nặng và tiến triển nhanh.
– Tiền sử nghiện : rượu, ma túy ….
– Tiền sử chấn thương : gãy xương, cal lệch, đứt dây chằng, tổn thương sụn chêm hoặc sau cắt sụn chêm, vi chấn thương liên tục do nghề nghiệp ( khớp khuỷu của công nhân quản lý và vận hành búa máy, khớp gối của vận động viên bóng rổ … )
– Tiền sử phẫu thuật : cắt sụn chêm …
– Tiền sử bệnh xương : bệnh Paget hoặc hoại tử xương.
– Bệnh huyết học : gặp ở bệnh nhân Hemophilie có tiền sử tràn máu những khớp tái phát nhiều lần gây THK thứ phát.
– Các dị dạng bẩm sinh và rối loạn tăng trưởng : loạn sản và trật khớp háng bẩm sinh, thiểu sản ổ cối …
– Bệnh nội tiết và rối loạn chuyển hóa :
+ Bệnh to đầu chi : tăng hormon quá mức làm sụn khớp dày lên, mất tính đàn hồi chịu lực.
+ Bệnh cushing và sử dụng corticosteroid lê dài : corticosteroid ức chế chức năng tạo cốt bào gây cường cận giáp thứ phát, kích thích hoạt động giải trí hủy cốt bào và làm tăng quy trình hủy xương dưới sụn.
+ Bệnh Gout : tinh thể urat và lắng đọng trong dịch khớp.
III. CƠ CHẾ BỆNH SINH (THK nguyên phát)
3.1 Sự lão hóa của sụn và xương:
tăng dần theo tuổi tác làm sụn khớp mất tính đàn hồi chịu lực.
3.2 Yếu tố cơ học
– Do những vi chấn thương tích lũy tác động ảnh hưởng cấu trúc xương dưới sụn, làm khớp mất tính chịu lực tương quan đến sự tải liên tục, từ đó dẫn đến thoái hóa sụn.
– Sự tăng áp lực đè nén lên khớp làm những tế bào sụn bị cứng lại, giải phóng những enzym tiêu protein. Những enzym này làm hủy hoại dần những chất cơ bản trong tổ chức triển khai sụn, dẫn tới THK.
3.3 Yếu tố sinh hóa học
– Những tổn thương sớm của sụn trong THK là do giảm thành phần PGs, thành phần collagen thông thường. Sự giảm PGs gây ra những đổi khác sinh hóa học như mất tính chịu lực của sụn, giảm sự đàn hồi và tăng tính thấm nước. Sau đó cấu trúc sợi collagen trong lớp nền bị tơi ra và mất dần đi do tăng hoạt tính của enzym tiêu protein metalloproteinase ( MMPs ).
– Vai trò của những cytokin tiền viêm : IL1 β vá TNF-α gây nên quy trình dị hóa trong THK
– Vai trò của nitric ocid ( NO ) : tham gia quy trình dị hóa sụn. Trong THK, sụn tiết nhiều NO hơn thông thường.
3.4 Yếu tố di truyền
Người ta nhận thấy hàm lượng collagen và năng lực tổng hợp PGs của sụn mang tính di truyền. Gần đây người ta đã phát hiện sự phong phú về hình thể của gen collagen type 2 trong một vài mái ấm gia đình bị THK sớm.
4. TỔN THƯƠNG BỆNH HỌC TRONG THK
4.1 Sự phá vỡ cấu trúc của sụn
Quá trình này tiến triển như sau : rạn nứt và nhuyễn hóa lớp bề mặtà bào mòn TT và lan rộng mặt phẳng sụn à sụn bị mỏng dính và tróc ra.
4.2 Biến đổi xương dưới sụn:
xơ hóa xương dưới sụn, tạo nang và xương bị dày lên do sự hóa ngà.
4.3 Sự phát triển nhanh phản ứng của xương mới và sụn ở bề mặt khớp:
tạo nên hình ảnh gai xương, đặc xương dưới sụn.
4.4 Những tổn thương khác như
viêm màng hoạt dịch được xem là một yếu tố góp phần làm tổn thương khớp và/ hoặc là hậu quả của những phản ứng nhằm loại bỏ xương thoái hóa và mảnh vỡ của sụn trong khoang hoạt dịch. Ngoài ra, còn có sự teo cơ quanh khớp và thoái hóa xương bánh chè.
5. ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG VÀ CẬN LÂM SÀNG CỦA BỆNH THOÁI HÓA KHỚP
5.1 Lâm sàng
* Đau khớp: liên quan đến vận động, thường đau âm ỉ tăng khi vận động, thay đổi tư thế, giảm đau về đêm và khi nghỉ ngơi.
* Hạn chế vận động: các động tác như bước lên hoặc xuống cầu thang, đang ngồi ghế đứng dậy, ngồi xổm, đi bộ lâu làm xuất hiện cơn đau…
* Biến dạng khớp: do mọc các gai xương, do lệch trục khớp hoặc thoát vị màng hoạt dịch.
* Các triệu chứng khác:
– Tiếng lục khục, lạo xạo khi hoạt động khớp
– Dấu hiệu “ phá rỉ khớp ” : cứng khớp buổi sáng không quá 30 phút.
– Có thể sờ thấy những chồi xương quanh khớp.
– Teo cơ do ít hoạt động, do đau.
– Tràn dịch khớp : do phản ứng viêm thứ phát của màng hoạt dịch.
– Thường không có bộc lộ body toàn thân.
5.2 Cận lâm sàng
* X quang qui ước: có 3 dấu hiệu cơ bản
– Hẹp khe khớp : khe không đồng đều, bờ không đều.
– Đặc xương dưới sụn : gặp ở phần đầu xương, trong phần xương đặc có một số ít hốc nhỏ sáng hơn.
– Mọc gai xương : ở phần tiếp giáp giữa xương, sụn và màng hoạt dịch. Có thể có một số ít mảnh xương rơi ra nằm trong ổ khớp hay ứng dụng quanh khớp.
* Siêu âm khớp: có thể phát hiện được
– Hẹp khe khớp.
– Gai xương.
– Tràn dịch khớp : thường ở túi cùng trên trong, ngoài và trên xương bánh chè.
– Mảnh xương hoặc sụn tự do trong ổ khớp : thường ở túi cùng trên.
– Dày bao hoạt dịch.
* Chụp cắt lớp vi tính: phát hiện được các tổn thương của sụn khớp nhưng không thấy rõ tổn thương màng hoạt dịch.
* Chụp cộng hưởng từ (MRI): quan sát được khớp trong không gian 3 chiều. Có thể phát hiện được tổn thương sụn khớp, xương dưới sụn, dây chằng và màng hoạt dịch.
Các hiệu quả nhìn nhận tổn thương sụn giữa MRI và nội soi khớp có sự đối sánh tương quan. Tuy nhiên, nội soi khớp vẫn là tiêu chuẩn vàng để chẩn đoán THK.
* Nội soi khớp (NSK)
– Là tiêu chuẩn vàng chẩn đoán THK.
– Là chiêu thức quan sát trực tiếp ổ khớp nên được cho phép nhìn nhận đúng mực về mức độ, thực trạng, khoanh vùng phạm vi và định khu được những tổn thương sụn, màng hoạt dịch, dây chằng nội khớp … những tổn thương mà không phát hiện được trên X quang thông thường.
– NSK còn nhìn nhận được mức độ canxi hóa sụn khớp, nghiên cứu và phân tích tổn thương phần xương dưới sụn.
– Sinh thiết màng hoạt dịch khi nội soi để làm những xét nghiệm sinh hóa, tế bào, miễn dịch được cho phép chẩn đoán đúng chuẩn hơn những tổn thương bệnh lý trong khớp.
* Các xét nghiệm khác
– Xét nghiệm máu và sinh hóa máu : VS, CRP thông thường, lượng BC thông thường, chỉ tăng khi có phản ứng viêm thứ phát màng hoạt dịch.
– Dịch khớp : thông thường hoặc viêm mức độ ít trong những đợt tiến triển. Dịch thường có màu vàng trong, độ nhớt thông thường hoặc giảm nhẹ, < 1000 tb / mm3.
6. CHẨN ĐOÁN
6.1 Chẩn đoán xác định
Dựa vào tiêu chuẩn chẩn đoán THK của Hội thấp khớp học Mỹ ACR 1991 Thoái Hóa khớp gối
- Mọc gai xương ở rìa khớp ( X quang ) .
- Dịch khớp là dịch thoái hóa .
- Tuổi > 38 .
- Cứng khớp < 30 phút .
- Lục khục khi cử động khớp
Chẩn đoán ( + ) khi có 1,2,3,4 hoặc 1,2,5 hoặc 1,4,5
6.2 Chẩn đoán phân biệt
- – Viêm khớp dạng thấp : thể 1 khớp lớn, thể nhiều khớp.
- – Bệnh cột sống huyết thanh âm tính : viêm khớp vẩy nến, viêm cột sống dính khớp, bệnh Reiter ( viêm khớp, viêm niệu đạo, viêm kết mạc mắt ).
- – Viêm khớp vi tinh thể : gout, giả gout.
- – Bệnh khớp tương quan đến bệnh lý ruột : viêm loét đại tràng kèm viêm khớp gối cổ chân ; viêm cột sống hoặc những khớp chi dưới tích hợp viêm loét đại tràng.
VII. CÁC THỂ LÂM SÀNG THƯỜNG GẶP
Thoái hóa khớp gối
– Nữ chiếm 80 % trường hợp.
– Nguyên nhân
- + Sự lão hóa
- + Các dị tật của trục khớp gối : khớp gối quay ra ngoài, vào trong hay quá duỗi.
- + Các di chứng của bệnh khớp gối : chấn thương, vi chấn thương nghề nghiệp, di chứng viêm, chảy máu khớp.
– Lâm sàng : đau khớp tăng khi hoạt động, cứng khớp buổi sáng < 30 phút, giảm năng lực hoạt động, có tiếng lục khục khi cử động, tăng cảm xúc đau xương, sờ thấy ụ xương.
VIII. HƯỚNG ĐIỀU TRỊ
8.1 Mục tiêu
– Giảm đau.
– Duy trì và cải tổ năng lực hoạt động.
– Hạn chế và ngăn ngừa biến dạng khớp.
– Tránh tính năng phụ của thuốc.
– Cải thiện chất lượng đời sống.
8.2 Điều trị nội khoa
– Giáo dục đào tạo bệnh nhân : giảm cân, tránh những tư thế xấu gây lệch trục khớp.
– Vật lý trị liệu
– Nhiệt điều trị: chườm nóng, hồng ngoại, siêu âm…
– Thuốc :
* Điều trị triệu chứng : giảm đau, NSAID, thuốc bôi ngoài da, corticosteroid ( body toàn thân và tại khớp ).
* Điều trị theo chính sách bệnh sinh : Glucosamin sulphat, Chondroitin sulphat, chế phẩm tích hợp 2 loại trên.
* Thuốc ức chế cytokin, thuốc ức chế tàn phá sụn, nhóm Biphosphonat. * Bổ sung chất nhày dịch khớp.
8.3 Ngoại khoa
– Điều trị bằng nội soi khớp. – Phương pháp đục xương chỉnh trục. – Cấy tế bào tự thân – ghép sụn. – Thay khớp tự tạo.
PHỤC HỒI CHỨC NĂNG SAU THAY KHỚP GỐI
Thoái hóa khớp gối ( THKG ) ảnh hưởng tác động nhiều nhất đến chức năng hoạt động, là nguyên do gây đau đớn số 1 cho người có tuổi. Tổn thương đặc trưng của THK là thoái hóa sụn theo thời hạn, gây mòn và rách nát sụn khớp, dẫn đến đau, giảm biên độ hoạt động của khớp. Bệnh nặng thường làm biến dạng và mất chức năng chi.
Có nhiều giải pháp để điều trị bệnh theo từng quá trình. Giai đoạn sớm điều trị nội khoa phối hợp phục hồi chức năng, giảm cân, nội soi làm sạch khớp, cắt xương sửa trục xương chày. Giai đoạn muộn bệnh nhân biến dạng chi nhiều, co rút khớp, lệch trục cơ học, trên XQ có hình ảnh hẹp khe khớp, khuyết xương thì bệnh nhân có chỉ định thay khớp gối.
-
Định nghĩa :
thay khớp toàn phần bao gồm cắt bỏ phần xương bị phá hủy của khớp và thay thế nó với một khớp nhân tạo.
Mục đích : Mục đích của thay khớp nhân tạo là lấy đi những mặt sụn bị hư và thay thế vào 1 khớp nhân tạo. Bệnh nhân sẽ chịu sức nặng lên khớp nhân tạo.
-
Chỉ định :
Tất cả các trường hợp thoái hóa khớp điều trị nội khoa không kết quả, mức độ đau ngày càng tăng, ảnh hưởng tới cuộc sống của Bn
Sau khi phẫu thuật phải xử lý được 4 yếu tố :
– Không còn đau khớp
– Hết biến dạng khớp
– Lấy lại được tầm hoạt động gần như thông thường
– Khớp đạt được sự vững chãi.
-
Chống chỉ định (Dạng lâm sàng) :
Bệnh nhân mắc các bệnh phối hợp như đái tháo đường, suy tim, viêm mủ khớp, phần mềm xung quanh khớp xơ cứng……
-
Chẩn đoán
Các công việc của chẩn đoán
- Hỏi bệnh :
– Bệnh nhân bao nhiêu tuổi ?
– Được phẫu thuật ngày thứ mấy ?
– Bệnh nguyên khởi phát ?
– Trước khi phẫu thuật có đi lại được không ? ….
- Khám và lượng giá chức năng :
– Vùng vết mổ có không bình thường không ? ( Mức độ đau, phù nề, dịch dẫn lưu … )
– Khám bên chân phẫu thuật xem chỏm xương có xoay trong ổ cối hay không.
– Chân phẫu thuật có bị đổ ngoài hay vào trong không.
– Lượng giá những chức năng cơ, khớp … của chân bệnh ( so sánh với trước phẫu thuật nếu hoàn toàn có thể )
– Khám lượng giá bên chân còn lại.
- Chỉ định xét nghiệm cận lâm sàng :
– Chụp XQ thường quy.
- Trao đổi với bác sỹ phẫu thuật :
– Tình trạng bệnh nhân trước phẫu thuật
– Tình trạng bệnh nhân sau phẫu thuật : Độ vững của khớp, độ chắc của xương, những chống chỉ định trong điều trị phục hồi chức năng
- Chẩn đoán xác định: (Xem hồ sơ và phim chụp kiểm tra)
- Thay khớp gối bán phần hay toàn phần .
- Thay khớp có xi-măng hay không
- Đánh giá độ vững của khớp : bằng hình ảnh Xquang khớp gối sau phẫu thuật
Phân tích vị trí của khớp gối tự tạo so với những trục của chi và thực trạng xung quanh khớp gối tự tạo để nhìn nhận xem khớp tự tạo có đúng vị trí hay không, có bị lỏng khớp không, có bị nứt hay gãy xương hay không, có cốt hóa xung quanh khớp khôn
- Xác định góc nghiêng của khớp tự tạo so với trục chi trên phim thẳng
- Xác định góc nghiêng của khớp tự tạo so với trục chi trên phim nghiêng
- Đánh giá những vùng xung quanh khớp gối tự tạo để phát hiện những tín hiệu sớm của lỏng khớp
- Điều trị phục hồi chức năng
Giai đoạn I : Tuần 0 – 1 :
- Giảm đau và chống sưng nề bằng chườm lạnh và những thuốc bổ trợ
- Nâng đầu gối cao hơn thân mình trong 3 – 5 ngày đầu
- Làm quen với hoạt động của xương bánh chè
- Bắt đầu những bài tập thụ động và dữ thế chủ động hoạt động khớp gồi, cố gắng nỗ lực mở hết tầm hoạt động
- Sử dụng bàn tập ngay từ những ngày thứ nhất và thứ hai sau phẫu thuật hoạt động thụ động đều đặn khớp gối theo chỉ định của bác sĩ phẫu thuật .
- Tập vận động cơ tứ đầu đùi ( tập trung chuyên sâu vào cơ rộng trong )
- Tập những bài tập động lực mở của chân .
- Tập đi bằng nạng
Giai đoạn II : Tuần 1 – 6 :
- Tiếp tục những giải pháp hỗ trợ giảm đau, chống sưng nề .
- Tập đi nạng không tỳ ( lê dài 6 tuần )
- Đeo nẹp có khớp nối ( lê dài 6 tuần )
- Giữa những bài tập đã đưa ra ở Giai đoạn I
- Làm quen với những bài tập kéo giãn ở chi dưới
- Bắt đầu những bài tập trên xe đạp điện và bài tập ở hồ bơi ( khi vết thương đã lành tốt )
- Tiến hành vừa đủ những bài tập … ..
- Tập bài tập động lực đóng hông tư thế trước sau
- Bắt đầu những bài nhận cảm thần kinh cơ chi dưới
- Tập những bài luyện về cảm xúc bản thể ( nhận mạnh năng lực trấn áp thần kinh – cơ )
- Tập vận động lực khớp cổ chân
Giai đoạn III : Tuần 6 – 8 :
- Các giải pháp giảm đau, chống viêm ( nếu thiết yếu )
- Tiết tục những bài tập đã chỉ định ở Giai đoạn II
- Bắt đầu tập đi bằng nạng có tì ( khoảng chừng 25 % khối lượng khung hình ) và tăng lên khoảng chừng 25 % mỗi 3 ngày. Có thể thực thi tập trên 1 nạng sau 2 tuần nều chịu đựng được, từ từ tập đi bỏ nạng sau tuần thứ 8 – 9 .
Tuần 9 – 10 :
- Tập đi theo dáng thông thường
- Tập những bài tập nâng cao trên xe đạp điện, khởi đầu tập đi bộ ( tránh chạy hoặc va chạm )
- Bắt đầu những bài tập động lực kín khớp gồi, thực thi hai chân rồi 1 chân
- Bắt đầu huấn luyện và đào tạo về nhận cảm bản thể .
Giai đoạn IV : Tuần 10 – 16 :
- Khởi đầu những bài tập thể dục tăng cường sức mạnh, khởi đầu với cả 2 chân rồi tiến tới 1 chân. ( ép chân, nâng gót, co gân khoeo, ngồi xổm, duỗi gồi … )
Tuần 16 – 20 :
- Tiếp tục những bài tập sức mạnh nâng cao
- Bắt đầu tập chức năng gối với dây
- Bắt đầu tập chạy trên nền đất ( nếu hoàn toàn có thể chịu đựng được )
Giai đoạn V : Tuần 20 – 24 :
- Khám kiểm tra lại tổn thương
- Tiến hành những bài rèn luyện thể thao đặc trưng đa xu thế
- Tiếp tục với những bài tập tăng sức mạnh chi dưới ( như Giai đoạn IV ), những bài tập về độ dẻo dai .
- Kiểm tra những bài tập thể thao để nhìn nhận hiệu quả PHCN
Các điều trị khác
Thuốc điều trị : Kháng sinh
Giảm đau chống viêm( paracetamol, NSAID…)
“Nguồn: Tổng hợp từ Internet”
xem thêm: tuyển sinh đại học duy tân
Source: https://kienthucsuckhoe.vn
Category: SỐNG KHỎE